ORTADOĞU VE SURİYE
“Ortadoğu ve Suriye ” konulu bu haftaki Perşembe Sohbetimizde İRCİCA Başkanı, Ortadoğu Uzmanı, Ürdün ve Şam Üniversitelerinde hocalık yapmış, zaman zaman da Türkiye’ye Ortadoğu konusunda danışmanlıklar da yapmakta olan Prof. Dr. Cengiz TOMAR yer aldı.
Değişim dönüşüm günleri, tarihi günler yaşıyoruz.
Sayın TOMAR konuşmasında özetle; “Osmanlı Devleti’nin yıkılışının ardından bir türlü durulmayan Merkezi İslam Coğrafyası (Ortadoğu) yeni bir dönüşümün eşiğinde bulunuyor. Değişim dönüşüm günleri, tarihi günler yaşıyoruz. Bir ay önce konuştuklarımız, şahitlik yaptıklarımız değişiyor. Sovyetlerin apansız beklemeksizin dağılmasından sonra şimdi de ikinci bir benzerini Ortadoğu’da yaşıyoruz. 1000 yılı aşkın bir süredir bu coğrafyadayız. Esasen 1450 yıllık İslam tarihinin 1200 yılı da Türk hakimiyeti ile geçti. Biz bu bölgenin seçkin aktörüyüz. Esasen bu bölgede değişim 19.yy sonlarından itibaren başladı. 19. Yy’ da bir paradigma değişimi oldu, İmparatorluklar gitti yerine ulus devletler kuruldu. Kabaca baktığımızda 1918-1920 sonrası Ortadoğu’da pek çok ulus devletin kurulduğunu görüyoruz. Aslında İngilizler Şerif Hüseyin’e büyük bir Arap Krallığı sözünü vermişlerdi. Halbuki şu anda bu bölgede sınırları emperyalistlerce düz bir şekilde çizilmiş Arap devletlerinin sayısı yaklaşık 25 ki bunların hepsi de Osmanlının terk ettiği topraklarda kuruldu. Osmanlıların ardından kurulan Arap ulus devletleri kabaca 1950’lilerden itibaren bağımsızlıklarını elde etmekle birlikte Soğuk-Savaş dikotomisi içerisinde ve genellikle Soğuk Savaş’ın kutupları tarafından desteklenen askeri-seküler darbeci liderler tarafından yönetildi. Ancak 1948’de kurulan İsrail ile yapılan savaşlarda sürekli yenilgiye uğrayan bu seküler darbeci liderlerin ideolojisi olan pan-Arabizm ve Arap milliyetçiliği de zayıfladı. Tabi bir de bu dönemde uygulanan sosyal adaletsizlik, baskılar ve yolsuzluk gibi problemler halkları hem bu ideolojiye hem de liderlere karşı yabancılaştırdı. Bu bölgede yaşananların esas kaynağı Osmanlı’nın 20.yy’a kadar temsil ettiği mutedil, tasavvufa dayalı İslam anlayışının ortadan kalkması bunun yerine radikal selefi sünni ve radikal selefi şii anlayışının o tarihten itibaren hakim olmasının yanı sıra diğer bir sebebi de 1948’de İsrail’in kurulmasıdır.
1979 İran devriminin bölgedeki etkileri ve buna karşı Arap Dünyasında ortaya çıkan radikal Selefiliğin mücadelesi Ortadoğu’da daha dini niteliği ağır basan yapılanmaların ortaya çıkmasına yol açtı. 1989’da Sovyetler Birliği’nin çökmesi bölgeyi daha ziyade ABD etkisine açık hâle getirdi. Ancak bazı liberalleşme çabaları olmakla birlikte halk açısından değişen bir şey olmadı. En organize muhalefet hareketi olan Müslüman Kardeşler (İhvan-ı Müslimin) 1982’de Hama’da olduğu gibi ezildi. 2010 sonunda başlayan Arap Baharı isyanları ilk planda Batı ve ABD tarafından desteklenmekle birlikte daha sonra, Mısır örneğinde olduğu gibi, Müslüman Kardeşler ve benzeri yapıların iktidara gelmesi karşı devrimlerin desteklenmesine yol açtı. Suriye’de de aynı durum yaşandı. Ancak 2024 sonunda hiç beklenmedik bir şekilde Suriyeli muhaliflerin Şam’a ilerleyişi ve Esed Rejiminin düşüşü, şayet yeni yönetim, eşit anayasal vatandaşlığı ve halkoyuna dayalı bir rejim kurulabilirse, tüm bölge için bir ümit ışığı olabilir. “ dedi.
Şu anda herkes Trump’ın gelmesini bekliyor. Trump ne diyecek. Toprakların %29’unu elinde tutan PYD’ye silahlarınızı bırakın ve yapının içinde yer alın mı diyecek yoksa aksi mi? Esasen Fırat’ın doğusu olmadan batısının yaşaması mümkün değil! Bütün enerji kaynakları doğu da olduğu gibi, su kaynakları da doğu da. Bu sorunun cevabını 20 Ocaktan sonra duyacağız. Suriye’de istikrarlı bir yapının kurulması Lübnan’ı ve bütün Arap dünyasının etkiler. Çok kritik bir aşamadayız Suriye bir turnusol kağıdı gibi, kurulacak istikrarlı, halkın iradesine, eşit vatandaşlık anlayışına dayalı bir yönetim kurulabilirse bunun çok isabetli olacağını düşünüyorum. Aksinden Allah korusun.
Büyük bir ilgiyle takip edilen ve çok sayıda sorulan Soru ve cevaplardan sonra Ocak Başkanımız Prof. Dr. Nedim ÜNAL konuşmacıya ŞÜKRAN BERATI takdim etti.
