Bu haftaki Perşembe Sohbeti “1918’den Günümüze Azerbaycan-Türkiye İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Harekatı” konusuyla Em.Tuğgeneral Yücel Karauz tarafından gerçekleştirildi.Karauz Paşa konuşmasında özetle şunları söyledi:
Kafkas İslam Ordusu
Bakü Sovyeti ve Ermeni Devrimci Federasyonu birlikleri 30 Mart-03 Nisan 1918 arasında tarihe Mart Olayları (Mart Katliamı) olarak geçen katliamları gerçekleştirmişlerdir. Bu olaylarda 20.000 Azeri Türkü katledilmiştir. 12 Haziran 1918 tarihinde Bakü Sovyeti Ordusu’nun Bakü’den Gence’ye harekete başlaması,Ermeni katliamlarının ve teröründeki artışın bölgede yaşayan Azerbaycan Türklerinin kurtuluş ümitlerini azaltırken , Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti arasında yapılan dostluk antlaşmasının 4 ncü maddesi gereğince dönemin Meclis Başkanı Mehmet Emin Resulzade Osmanlı İmparatorluğundan Askeri Yardım talebinde bulunmuştur.
Bu yardım talebini kabul eden Osmanlı Devleti, bölgede Ermeni zulmünü durduracak ve Azerbaycan Türklerinin tam olarak bağımsızlıklarını sağlamalarına yardımcı olacak Kafkas İslam Ordusunun kurulmasına karar vererek başına Nuri Paşa’yı getirdi. Bu düşüncenin fikir babası Enver Paşa idi.
Harekatın amaç ve hedefleri, Azerbaycan’da yaşayan Türk toplumunun Ermeni ve Rus zulmünden kurtarılarak emniyetinin sağlanması, Yeni kurulan Azerbaycan ve Dağıstan Cumhuriyetlerinin gerçek anlamda bağımsızlığının sağlanması, Azerbaycan’ın bağımsızlığını devam ettirecek askeri ve idari teşkilatlanmanın oluşturulması, Kafkasya’daki Türk topluluklarının birleştirilmesi ve Aknadolu ile irtibatlarının sağlanması, Ermenilerin Azerbaycan topraklarındaki işgallerine son verilmesi ve Bakü petrollerinin sömürgeci güçlerin hegemonyasından kurtarılmasıdır.
Harekatın safhaları,Teşkilatlanma ve Tertiplenme Düşmanla temasın sağlanması Göyçay ve Salyan muharebeleri Aksu Kürdemir ve Şamahı muharebeleri Bakü taarruzları ve Bakunun azad edilmesi Dağıstan ve Karabağ harekatı ile Birliklerin Kafkaslardan tahliyesi olmak zere 6 safhada gerçekleşmiştir.
Azerbaycan’daki olayların şiddetlenerek artması üzerine 08 Nisan 1918’de Musul’dan yanındaki 20 zabitle birlikte hareket eden Nuri Paşa 25 Mayıs 1918’de halkın sevinç gösterileri ile birlikte Gence’ye gelmiştir. 15 Temmuz 1918’de VI ncı Ordudan Kafkas İslam Ordusunun çekirdek kadrosu olan 14 zabit ile 488 erbaş ve er gönderilmiştir.Azerbaycan Milli Kolordusu ise hali hazırda 250 subay ve 750 erbaş ve erden oluşan 1000 kişilik bir kuvvettir.
Bu birliğin harbe hazırlık durumu Nuri Paşa tarafından değerlendirilmiştir.Nuri Paşa bu kuvvetle planlanan harekatın, kesinlikle başarılamayacağı tespitini yapmıştır. Kafkas Ordusunun esasını oluşturacak nizami birliklerin Osmanlı Ordusundan temin edilmesini Enver Paşa’ya rapor etmiştir.
Enver Paşa bunun üzerine 3 ncü Ordu Komutanlığının emrinde olan 5 nci Kafkas Tümeninin Albay Mürsel Bey komutasında Gence’ye hareket etmesi için emir vermiştir.Harekatın ilerleyen safhasında 15 nci Piyade Tümeni Albay Süleyman İzzet Bey komutasında Kafkas İslam Ordusuna dahil olacaktı.
Karşı güç olarak ta, Bolşevik Ermenileri ve Rus Birleşik Kuvvetlerinin,728.000 – 30.000 kişiden oluşan 30 Taburluk bir kuvveti mevcuttu. Bu kuvveti 05 Eylül 1918’de 1500 kişilik 3 Taburdan oluşan İngiliz Tugayı desteklemiştir.
Bakü önlerine gelen Kafkas İslam Ordusu Bakü’yü Ermeni, Rus ve İngiliz askerlerinden kurulan birleşik kuvvetin elinden kurtarmak için hazırlıklarına başlamıştır. Bu sırada Bakü’de Milli Ermeni Teşkilatı Bakü Sovyetini kuran Bolşeviklere karşı darbe yaparak yönetimi ele geçirmişlerdir.Yönetimi ele geçiren Ermeniler İngiliz kuvvetlerini Bakü’ye davet etmişlerdir.
İkinci Bakü taarruzunda mutlak suretle sonuç almayı ve şehri zaptetmeyi amaçlayan Nuri Paşa , Şark Orduları Grup Komutanlığından takviye istedi. 15 nci Tümen takviye amacıyla 09 Eylül 1918’de Bakü önlerine geldi. Biten hazırlıklar sonucu 14 Eylül 1918 günü saat 02.00’de taarruz başladı. Aynı gün saat:16.00’ya kadar Bakü’nün dış mahallelerine kadar gelinmişti. Geceyi bulundukları mevzilerde geçiren kuvvetler 15 Eylül 1918 sabahı taarruza devam etmişler saat:15.00 itibarıyla Kafkas İslam Ordusu Nuri Paşa komutasında Bakü’yü düşman askerlerinden kurtarmıştır.
17 Eylül 1918’de Hükümet Gence’den Bakü’ye taşındı. Başkent Bakü olarak ilan edilmiştir.
09 Kasım 1918’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti tarafından üç renk üzerine ay ve sekiz köşeli yıldızdan oluşan Azerbaycan bayrağı kabul edildi. Bu renkler; Üstte Türkçülüğü temsil eden Mavi, ortada çağdaşlığı temsil eden Kırmızı ve altta İslamcılığı temsil eden Yeşil renkten oluşmaktadır.
Başkenti Nahçıvan şehri olan Türk-Aras Cumhuriyeti Kasım 1918’de kurulmuştur.
Bu harekat ile bölgedeki Türklerin, Bolşevik Ermeni ve Rus zulmünden kurtarılması yanında yeni kurulan Azerbaycan ve Kuzey Kafkas (Dağıstan) Cumhuriyetlerinin bağımsızlığı sağlanmıştır.Türk Ordusu tarihin her döneminde olduğu gibi medeni ve barışçı hüviyetini Kafkasya’da da göstermiştir. Kafkas Türk halkının güven ve itimadını kazanmıştır.
Anadolu Mehmetçiği; 1130 şehit vermiş ama Kafkaslar’da kardeşin kardeşe yapması gereken yardımın en soylu örneğini vererek abideleşmiştir.
Bakü’yü 15 Eylül 1918’de Bolşevik Rus, Ermeni ve İngiliz kuvvetlerinin işgalinden kurtararak Azerbaycan Cumhuriyetinin başkenti yapan, burada yaşayan Türkleri kendi topraklarında gördükleri baskı, zulüm ve katliamdan kurtaran Kafkas İslam Ordusu, Osmanlının 30 Ekim 1918’de imzaladığı Mondoros Ateşkes Anlaşması gereği hüzünlü bir şekilde tahliye etmiştir.
